روند مجموعه سازي در كتابخانه هاي عمومي استان خوزستان

به نام هستي بخش - بهروز فرهاديان 1379 - bfarhadian96@mihanmail.ir

پايان نامه كارشناسي ارشد

روند مجموعه سازي در كتابخانه هاي عمومي استان خوزستان

چكيده

تحقيق حاضر روند مجموعه سازي در كتابخانه هاي عمومي استان خوزستان را با تأكيد بر نظرات كتابداران و مراجعين بررسي مي نمايد .

پس از ارائه تعريفي از كتاب ، كتابخانه هاي عمومي مورد بررسي قرار گرفته است . چون جامعۀ تحقيق ، كتابخانه هاي عمومي استان خوزستان بود دربارۀ سابقۀ تاريخي ، موقعيت جغرافيائي وضعيت كتابخانه هاي عمومي اين استان ، به اختصار مطالبي ذكر شده است .

براي اين تحقيق ، دو نوع پرسشنامه تهيه و به 28 كتابخانه عمومي در استان خوزستان كه به طور تصادفي انتخاب شدند ، ارسال شد . 68 برگ پرسشنامۀ كتابدار و 660 برگ پرسشنامۀ مراجعين ، تكميل وعودت داده شد . در تجزيه و تحليل نهائي 55 برگ پرسشنامۀ كتابدار و 504 برگ پرسشنامۀ مراجعين مورد استفاده قرار گرفت .

در تجزيه و تحليل نهائي داده ها ، معلوم شد كه مجموعه سازي در كتابخانه هاي عمومي استان خوزستان بر اساس نيازهاي مراجعين صورت نمي گيرد و كتابداران و مراجعه كنندگان نيز از روند فعلي رضايت ندارند .

اين تحقيق روشن كرده است كه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي با گزينش ، انتخاب و تهيه مواد كتابخانه اي براي كتابخانه هاي عمومي ، عملاً به نياز مراجعه كنندگان و نظر كتابداران بي توجهي نشان مي دهد . جايگاه كتابداران به حد نگهبان كتاب تنزل داده شده است و كتابداران نتوانسته اند فعاليتي شايسته در رفع نيازهاي جامعۀ كتابخانه داشته باشند .

اكثر مراجعين به كتابخانه هاي عمومي استان خوزستان ، دانش آموزان هستند كه براي مطالعه كتب درسي و كمك درسي به كتابخانه هاي عمومي مراجعه مي كنند . به اين ترتيب ، كتابخانه هاي عمومي استان خوزستان از اهداف و وظايف خويش به دور مانده و نقش كتابخانه هاي آموزشگاهي را ايفاء مي كنند .

بخش پاياني ، محدوديت هاي تحقيق ، مشكلات كتابخانه هاي عمومي استان خوزستان ، راه حل ها و پيشنهادهائي براي تحقيقات آينده را در بر مي گيرد .

مقدمه

دانشِ جامعۀ استفاده كننده و نوع و كيفيت خدمات اطلاع رساني كتابخانه هاي عمومي ، ارتباطي دو سويه دارند و در تعاملي پايدار مي توانند فرهنگ جامعه را دگرگون سازند . هر چه سطح دانشِ افرادِ تحت پوشش كتابخانه هاي عمومي بيشتر باشد ، سطوح بالاتري از اطلاعات مورد نياز خواهد بود ؛ در نتيجه كتابخانه هاي عمومي براي دستيابي به مواد كتابخانه اي مورد نياز ، فعال تر و پوياتر خواهند شد . اين تعامل به رشد "كتابخانه" و "جامعه" خواهد انجاميد . آثار رفع نيازها ، مستقيم يا غيرمستقيم بر فرهنگ عمومي ، اقتصاد ، سياست و ارتباطات اجتماعي تأثير خواهد گذاشت . بنابراين شايد بتوان ادعا كرد كه سطح دانش و آگاهي مردم يك جامعه را از فعاليت كتابخانه هاي عمومي مي توان تشخيص داد .

كتابخانه هاي عمومي جوامع پيشرفتۀ صنعتي ، با بهره گيري از فناوري نوين مخابراتي ، رايانه اي و استفاده از خدمات پيوسته ، خدمات اطلاع رساني را به سطوح عالي رسانده اند . دستيابي سريع مراجعه كنندگان ، محققين و كاوشگران به اطلاعات مورد نياز ، منتهي به رشد فرهنگ اجتماعي ، بهبود وضعيت اقتصادي ، افزايش توانائي هاي سياسي و نو گرائي هاي پيوسته و بي وقفه در عرصه هاي مختلف زندگي اجتماعي شده است .

كتابخانه هاي عمومي با چنين كاركردي ، به عنوان "انبار كتاب" يا مجموعه اي از كتب و مواد كتابخانه اي كه پيوستگي خاصي با نيازهاي مراجعه كنندگان ندارند ، نگريسته نمي شوند ، بلكه مركز مهم اطلاع رساني و از عوامل اصلي ارتقاء فرهنگي و جلوه هاي مختلف زندگي اجتماعي به شمار مي روند .

نيروهائي آموزش ديده و آگاه به علوم و فنون روز و متخصص با عنوان اطلاع رسان يا كتابدار ، بار سنگين اين مسئوليت را بر دوش دارند . روشن است كه اين نگرش به كتابدار ، با نگرش ساده كه كتابدار را فقط "نگهبان كتاب" يا "رابط فيزيكي بين كتاب و استفاده كننده" مي داند ، قابل قياس نيست .

آيا كتابخانه هاي عمومي در استان خوزستان چنين جايگاهي دارند و آيا مجموعه سازي در اين كتابخانه ها بر اساس نيازهاي اطلاعاتي جامعۀ كتابخانه صورت مي گيرد ؟ پژوهش حاضر به دنبال يافتن پاسخ چنين سؤالاتي است .

فصل اوّل

كتاب و كتابخانه

1- تعريف كتاب

2- تعريف كتابخانه

3- جامعۀ كتابخانه

4- كتابخانه هاي عمومي

5- رسالت كتابخانه هاي عمومي

6- وظايف كتابخانه هاي عمومي

7- ويژگي هاي كلي كتابخانه هاي عمومي

8- تاريخچه كتابخانه هاي عمومي در ايران

9- مجموعه سازي

10- اهميت مجموعه سازي

11- خوزستان

12- كتابخانه هاي عمومي استان خوزستان

به منظور روشن شدن مباحث ، تعاريفي از واژه هاي اصلي اين تحقيق ، ارائه مي شود .

1- تعريف كتاب

براي "كتاب" تعاريف مختلفي ارائه شده است كه برخي از آنها از نظر وسعت شمول و محدوده با يكديگر كاملاً تفاوت دارند . مقايسۀ نمونه اي از اين تعاريف در فهم موضوع مي تواند مؤثر باشد . سلطاني (1379) در تعريف كتاب آورده است :

"مجموعه اي از لوحه هاي چوبي يا عاجي ، يا مجموعه اي از ورقه هاي كاغذ ، پوست آهو يا ماده اي همانند آن ، اعم از دستنويس يا چاپي كه با هم به نخ كشيده شده يا صحافي شده باشند ، به طور معمول ورقه هاي تا شده و صحافي شدۀ بسيار كه حاوي مطالب است ."

اساس اين تعريف بر دوختن يا چسباندن ورقه هاي مختلف نوشتاري است كه حاوي مطلب مي باشند . چنين تعاريفي هر نوع ابزار نوشتاري ديگر را كه داراي اين ويژگي ها نباشند ، كتاب نمي داند .

ابرامي (1379) در تعريف كتاب مي نويسد :

"كتاب (1) يك رسانۀ گروهي است كه (2) در آن مطالبي ضبط شده باشد ؛ (3) قابل انتقال باشد و (4) بازيابي مطالب آن از نظر زمان و مكان محدود نباشد ."

در اين تعريف ، معناي پيشين كتاب به معنايي وسيع و گسترده تبديل شده است . ويژگي هاي چهارگانه اختصاص به تعدادي ور ق كه از كناره به هم چسبانده يا دوخته شده باشند ، ندارد بلكه بروشورها ، ادواري ها ، نقشه ها ، لوح هاي فشرده ، ديسك ها ، جزوه ها ، نوارهاي صوتي و تصويري ، عكس ها ، فيلم ها و ميكروفيلم ها و ساير مواد كتابخانه اي را نيز در بر مي گيرد . همانگونه كه الواح گلين ، استخوان نوشته ها ، سنگ نوشته ها ، تومارهاي پاپيروس ، چرم نوشته ها و ... نيز داراي چنين خصوصياتي بودند .

در اين رساله ، تعريف پيشين كتاب مورد نظر مي باشد .

2- تعريف كتاب

ابرامي (1379) كتابخانه را نهادي ميداند كه : "دانش مدون را گرد مي آورد و براي بهره وري بيشتر بدان نظم مي بخشد . از اين رو كتابخانه ، با توجه به وظيفه اي كه در نگهداري و نظم دانائيهاي ضبط شده دارد حياتيترين عامل تبادل فكريست."

3- جامعۀ كتابخانه

  گروهي از مردم كه كتابخانه براي رفع نيازهاي اطلاعاتي آنان بوجود آمده ، جامعۀ كتابخانه ناميده مي شوند . مثلاً دانشجويان و اساتيد براي كتابخانه هاي دانشگاهي ، جامعۀ كتابخانه محسوب مي شوند .

4- كتابخانه هاي عمومي

كتابخانه ها را بر اساس جامعۀ كتابخانه ، مي توان به كتابخانه ملي ، كتابخانه كودكان و نوجوانان ، كتابخانه ، كتابخانه دانشگاهي ، كتابخانه تخصصي ، كتابخانه شخصي و كتابخانه عمومي تقسيم كرد .

كتابخانه هاي عمومي مسئوليت پاسخگوئي به نيازهاي عموم مردم و خدمات رساني به آنها را دارند . هر فرد جدا از ميزان سواد ، شغل ، پايگاه اجتماعي و طبقاتي ، نژاد ، تخصص ، گرايش سياسي ، جنسيت ، دورۀ سني و ... مي تواند از اين نوع كتابخانه استفاده كند .

از آنجا كه تأمين هزينه هاي كتابخانه هاي عمومي بر عهده دولت است ، معمولاً اين كتابخانه ها پولي را براي ارائه خدمات دريافت نمي كنند گرچه ممكن است براي تأمين برخي هزينه ها ، مبلغ اندكي از اعضاء دريافت شود .

كتابخانه هاي عمومي بايد امكاناتي فراهم نمايند تا مردم به راحتي و بدون مانع بتوانند به منابع مورد نياز دست يابند . همچنين در برابر معلولين و نوسوادان ، علاوه بر تأمين مواد خاص مورد نياز آنان ، مسئوليت آماده سازي شرايط محيطي براي امكان دستيابي به مواد كتابخانه اي خاص آنان را دارند .

5- رسالت كتابخانه هاي عمومي

يونسكو در بيانيه 1994 ، براي كتابخانه هاي عمومي رسالت هاي زير را قائل شده است :

1- ايجاد و تقويت عادات مطالعه در كودكان از سنين پائين كودكي ؛

2- حمايت از فرد و خودآموزي به همان ميزان آموزش رسمي در تمام سطوح ؛

3- ايجاد فرصتهايي براي گسترش خلاقيت شخصي ؛

4- تحريك تخيل و آفرينندگي كودكان و نوجوانان ؛

5- ارتقاء آگاهي از ميراث فرهنگي ، قدرداني از هنرها ، دستاوردهاي علمي و اختراعات ؛

6- ايجاد دسترسي به اصطلاحات فرهنگي تمام هنرهاي نمايشي ؛

7- ترويج گفتگوي بين فرهنگي و توجه به اختلافات فرهنگي ؛

8- حمايت از رسوم و سنتهاي شفاهي ؛

9- تأمين دسترسي شهروندان به تمام انواع اطلاعات جامعه ؛

10- ايجاد خدمات اطلاعات كافي براي سرمايه گذاران اقتصادي و بازرگاني محلي ، انجمنها و گروههاي علاقمند ؛

11- تسهيل گسترش اطلاعات و مهارتهاي سواد كامپيوتري ؛

12- حمايت و مشاركت در فعاليتها و برنامه هاي سوادآموزي براي تمام گروههاي سني ، و راه اندازي اينگونه فعاليتها در صورت لزوم .

                                                                                                    (ادامه دارد)